Σαλαμίνα]
[…] Η Σαλαμίς της Κύπρου, εκεί που ήταν μια φορά, σήμερα τ’ άγριο σιφονάρι* φτάνει ίσαμε τα γόνατα. Τ’ αγριάγκαθα σκίζουν τα χέρια. Ο ήλιος κι η γη τρέφουν τη φριχτή ζωή των τάφων. Έντομα, σαύρες, αράχνες, στυλωμένες πάνω στα πελώρια τους πόδια, ζουν αργοκίνητα μέσα στη φωτερή, την απόλυτη σιωπή. Οι όχεντρες* και τα μαύρα φίδια, τα θεριά, δένουν τις πέτρες στη γη.

Θα ήθελα να είχα λόγια αρχαίου τραγωδού για να την κλάψω και μαζί της να κλάψω και των ανθρώπων τη μοίρα.

Πώς κατάντησες Σαλαμίς, η «δυνατωτάτη απασών των εν Κύπρω πόλεων»;

Πού είναι τα παλάτια σου που κάναν τον Όμηρο να σε αποκαλεί «εϋκτισμένην»; Πού είναι οι πολυμήχανοι άνθρωποί σου, που πρώτοι δέχτηκαν τα καλά λόγια του Χριστού;

Τίποτε δεν μένει από σένα, κόσμε χαμένε. Οι πόλεμοι σε ρήμαξαν, οι σεισμοί σε σώριασαν, οι καιροί σε σαβάνωσαν. Τ’ αγριόχορτα σε σκεπάζουν ολόκληρη, η αγριοκαππαριά φράζει το δρόμο με τ’ αγκάθια της. Πουλί πετάμενο δεν βλέπεις, για να κλάψει της παλιάς σου δόξας το χαμό. Πέτρα δεν βρίσκεις για να θυμίσει του Τεύκρου* την πατρίδα και της μεγάλης μάνας σου* τον αθάνατο πολιτισμό.

Κι όμως το δείλι, όταν η θάλασσα σου στείλει με τον άνεμο το υγρό της χάδι, τότε το σιφονάρι γέρνει απαλά κι ανοίγει μυστικούς δρόμους. Πίσω από τ’ αχτινωτά σάβανα που πλέκει η αράχνη, φανερώνονται σπασμένα κορινθιακά κιονόκρανα και κοιμισμένες στήλες, λευκά πεντελικά μάρμαρα και μαύρες πέτρες, που διατηρούν τ’ αχνάρι του αβρού ποδιού κάποιας χαμένης θεάς. Ελληνικά γράμματα ιστορούν ονόματα βασιλιάδων που ξεχάστηκαν κι επιγραφές λένε για μιαν άγνωστη παράξενη λατρεία:

ΑΡΤΕΜΙΔΙ ΠΑΡΑΛΙΑ ΑΠΕΛΛΗΣ ΑΝΕΘΗΚΕΝ*
Όχι μόνον η Άρτεμις αλλά και ο Ζευς κι η Αφροδίτη κι η Αθηνά κι ο Διομήδης* είχαν στη Σαλαμίνα ωραίους ναούς. […]

Μαρία Ρουσσιά
Φωτογραφία: αρχείο Γ. Σεφέρη

Read More

[Αμμόχωστος]
Τα αποσπάσματα προέρχονται από τις ταξιδιωτικές εντυπώσεις της συγγραφέως από την Κύπρο, οι οποίες περιλαμβάνονται μαζί με διηγήματα στο τελευταίο βιβλίο Κύπρος (1956), που εκδόθηκε πριν το θάνατό της.

[…] Η τύχη τα έφερε ν’ αποβιβαστούμε στην Αμμόχωστο, το πιο μακρινό από την Πάφο λιμάνι. Παρόλο τ’ όνομά της, ούτε χωμένη μου φάνηκε, ούτε άμμο είδα πουθενά. Ένας ζωηρά ρεαλιστικός πίνακας μ’ αρπάγες*, αποθήκες, φορτηγά αυτοκίνητα, πλεούμενα όλων των ειδών, παράξενα πλαισιωμένα από παλιά κάστρα κι ερειπωμένες εκκλησιές. Κάτω, το μαύρο τού σιδέρου, τ’ άσπρο του ασβέστη, το φωτεινό μίνιο*. Πάνω, το γκρίζο το μουντό της πέτρας που φθείρεται σιγά-σιγά μες στους καιρούς.

Λιμάνι της σκληρής δουλειάς με φτωχούς ανθρώπους, σαν όλους τους ανθρώπους της ανελέητης ανάγκης, κι όμως αμέσως κάνει εντύπωση η αξιοπρέπεια κι η σεμνότητά τους. Μπορεί να φορούν μπαλωμένα πουκάμισα, αλλά πάντα καθαρά και συγυρισμένα.

Σα να κατάλαβε τη σκέψη μου μια μαντηλοσκουφωμένη γριά, που με παρακολουθεί, μου ξηγά:

– Η φτώχια, κόρη μου, (δ)εν κι είν’ αντροπή, γιατί (δ)εν κι έρχεται από το χέρι μας. Η λέρα όμως είναι από μας.
Ναι. Φτωχοί άνθρωποι αλλά πολιτισμένοι. Αν προσθέσω ότι όλοι είναι περιποιητικοί, ετοιμόλογοι κι ευφυολόγοι, έδωσαν πιστά την πρώτη εικόνα των ανθρώπων της Κύπρου.

Ξημέρωσε διάφανη η μέρα πάνω στα κάστρα και τις 365 εκκλησιές. Τότε είδα ότι η Αμμόχωστος είναι πραγματικά χωμένη στον άμμο.
Μια πόλη θαμμένη, μια πολιτεία χαμένη, φρουρημένη πιστά από τα ωραιότερα μεσαιωνικά τείχη του κόσμου, που μέσα στη ρέμβη κρατούν ακόμα ανάερα τα φαντάσματα μιας χαμένης ζωής… Παλάτια!… Κάστρα!… Εκκλησιές!… Προχώματα*, τάφροι, γέφυρες, που σηκώνονται το βράδι. Στο λιμάνι, δάσος τα κατάρτια των καλοτάξιδων καραβιών, κουβαλούν θησαυρούς από χώρες μακρινές.

Πλούτος αμύθητος. Λένε, ότι στους παλιούς καιρούς ζούσε στην Αμμόχωστο ένας Κόπτης* της Γιάφας*, που είχε 500 υποτακτικούς κι ένα δούλο για κάθε δύο σκύλους. Ο στολισμός μιας νύφης της Αμμοχώστου, λένε, άξιζε πιο πολύ απ’ όλα τα κοσμήματα της βασίλισσας της Γαλλίας. Λένε, πως ένας έμπορας –ο Λαχανάς– είχε καλέσει τον βασιλέα, τους βαρόνους και δώδεκα ιππότες κι αντί για γλυκίσματα, όπως ήταν συνήθεια, διάταξε να φέρουν ένα μεγάλο δίσκο που τέσσερις δούλοι μόλις μπορούσαν να σηκώσουν, γεμάτο διαμαντικά και μαργαριτάρια και χρυσά νομίσματα χύμα, σα να ’ταν σιτάρι και παρακάλεσε τους καλεσμένους του να πάρουν όσα θέλουν. Οι ιππότες που συνήθως είναι φτωχοί –όπως λέει ο χρονογράφος– έπαιρναν όσα βαστούσε η καρδιά τους κι η φούχτα τους*.

Τέτοια ήταν η Αμμόχωστος μια φορά. Λιμάνι του κόσμου και καμάρι της Ανατολής. Εκεί ζήσαν πάθη κι έρωτες φοβεροί. Μίση γιγάντια κι εγκλήματα κι ηρωισμοί. Η ιστορία της είναι βουτημένη στο χρυσάφι και το αίμα, στην πορφύρα της δόξας και την πίσσα της αμαρτίας.

Σήμερα η Αμμόχωστος είναι ένα βουβό χορταριασμένο κοιμητήρι όπου μόνο οι πέτρες μιλούν. Μέσα στ’ απόρθητα τείχη, ζει ένας πληθυσμός φτωχός, που δεν έχει τίποτε να χάσει, τίποτε να χαρεί. Στα συντρίμμια των εκκλησιών, στα ρημάδια των παλατιών ζουν οι κουκουβάγιες κι οι νυχτερίδες. Φαντάσματα και θρύλοι τη στοιχειώνουν κι η γη της κρύβει ακόμα πολλά μυστικά.

Κάθε Σάββατο βράδι, εκεί όπου άλλοτε υπήρξαν εκκλησιές, ανάβει ένα κεράκι, βαλμένο από άγνωστο, ευλαβικό χέρι.

Μαρία Ρουσσιά

Read More

Ο Άγιος Γεώργιος ο Ξορινός κτίστηκε το 1359 με τη χρηματοδότηση ενός απο τους πλουσιότερους και επιφανέστερους εμπόρους της Αμμοχώστου , του Φραγκίσκου Λάχαπου το δώρισε στη κοινότητα των Νεστοριανών.

Η ονομασία του αποδίδεται σε ενα μύθο που αναφέρει οτι αν κάποιος θέλει να απαλλαγεί απο τους εχθρούς του το μόνο που εχει να κανει είναι να μαζέψει λίγο χώμα απο το πάτωμα της εκκλησίας και να το σκορπίσει γύρω απο την κατοικία του εχθρού του κι αυτός μέσα σε ενα χρόνο είτε θα φύγει σε άλλη πολη είτε θα εγκαταλείψει το νησί .

Οι Νεστοριανοί έφτασαν στη Κύπρο απο τη Συρία και τη Παλαιστίνη ως πρόσφυγες το 1187.

Ο ναός καταστράφηκε ολοσχερώς οταν η πόλη αλώθηκε και λεηλατήθηκε απο τα τουρκικά στρατεύματα. Η εγκαταλελειμμένη εκκλησία είχε χρησιμοποιηθεί ως σταύλος για άλογα και καμήλες μέχρι το 1905 όταν πέρασε στη κυριότητα της ορθόδοξης κοινότητας της παλιάς πόλης μετά απο επιτυχείς προσπάθειες του ναυτιλιακού πράκτορα Μιχαλάκη Λουιζίδη ενός ευυπόληπτου πολίτη τιου Βαρωσιού που έχαιρε του σεβασμού Ελλήνων και Τούρκων κι ετσι δε δυσκολεύτηκε να πάρει τη συναίνεση του Εφκάρ στον οποίον ανήκαν τα περισσότερα μεςαιωνικά κτίσματα του Βαρωσιού .

Η Αγνή Μιχαηλίδη περιγράφει με γλαφυρότητα πως ο πατέρας της Μιχαλάκης Λουιζίδης μετέτρεψε το σταυλο σε εκκληςια ::

<< σαν έγινε γνωστό,πως καθαρίζεται η εκκλησία χωρικοί απο τα γύρω χωριά προςέτρεξαν κι εργάστηκαν αμισθί. Καθαρίστηκε φτιάχτηκαν πόρτες και παράθυρα και οι σκάμνοικαι πάγκοι κατασκευάστηκαν απο τον Τούρκο εργολάβο Κιαμίλι απο θαυμάσιο ξύλο που εκείνος διέθετε . Οταν ρωτήθηκε απο τον πατέρα μου τι του όφειλαν είπε: ντροπή αφεντικό απο προιόν να πάρω χρήματα απο σένα ή απο τον Άγιο; >>

Read More